Naturalis bezit een van de belangrijkste fossielen op het gebied van menselijke evolutie: de resten van Homo erectus en een bekraste schelp, gevonden door de Nederlandse onderzoeker Eugène Dubois.

Deze vaste presentatie vertelt het verhaal van Dubois’ zoektocht en toont deze onbetwiste topstukken als een schat. Een reconstructie van Homo erectus door Kennis & Kennis maken de – voor de meeste bezoekers moeilijk leesbare fossielen – toegankelijk en schijnen licht op dit sleutelfiguur uit de menselijke evolutie.

Het concept van de zaal is erop gericht om de, op het eerste gezicht nietszeggende, fossielen belangrijk te maken, te laden. In de introductiefilm krijgen de fossielen een verhaal. In de schatkamer worden ze zeer exclusief getoond. Deze ligt als een sieradendoos midden in de zaal. Dit zorgt direct ook voor een driedeling in de ruimte. Als sluitstuk komen de fossielen tot leven en kan je de vrouw ontmoeten als je de schatkamer uitkomt. 

Bezoekers komen door een lichtsluis de zaal in. Een timer vertelt wanneer de eerstvolgende AV show begint. Een overgang tussen de publieke ruimte en de zaal.
Eenmaal in de zaal krijgt de bezoeker een animatiefilm te zien, met het avontuurlijke verhaal van Eugene Dubois. De presentatie eindigt met een cliffhanger: En deze fossielen hebben we hier?! De witte kubus waarop geprojecteerd wordt, is ook de schatkamer met de fossielen! Binnen worden de fossielen op een zeer exclusieve manier gepresenteerd. De hele ruimte heeft een gedempte akoestiek door gecapitonneerde fluwelen wanden. De fossielen zijn in de vitrine naast een wit beeld van de homo erectus geplaatst. Door een doorlatende spiegel tussen beide ontstaat een visuele illusie: de fossielen gaan in het beeld zweven! Je snapt als bezoeker waar ze horen.
In het derde en laatste deel staat in de open ruimte het beeld van Kennis en Kennis prachtig uitgelicht. Kijkt ze je nou aan als je de schatkamer uitloopt? Lampen vanuit de kubus in het midden zorgen voor schaduwen op de achterwand. De schaduwen van bezoekers vallen samen met de schaduw van het model en wijzen bezoekers erop dat zij ook onderdeel zijn van het verhaal: een poëtische connectie.
De bezoekers lopen langs de wanden weer op dezelfde manier de tentoonstelling uit als ze binnengekomen zijn. In een nis in de wand kunnen bezoekers een aantal andere mensachtigen zien, waaronder het veenmeisje Lucy. 

Reconstructie: Kennis en Kennis www.kenniskennis.com
AV: redrum www.redrumbureau.com 

Achtergrond bij Eugène Dubois
Is de mens geëvolueerd uit aapachtige voorouders en heeft er ooit een tussenvorm bestaan: half aap, half mens? Charles Darwin, de grondlegger van de evolutietheorie, zag de mens in zijn boek The Descent of Man uit 1871 voor het eerst als een “gewoon zoogdier”, dat net als alle andere dieren een geleidelijke evolutie heeft ondergaan. Zoals Darwins evolutietheorie voorspelt, moet ook de ontwikkeling van de mens via tussenvormen zijn verlopen. De Duitse bioloog Ernst Haeckel gaf de overgangsvorm tussen aap en mens een naam: Pithecanthropus (aapmens). De Nederlandse arts Eugène Dubois raakte geobsedeerd door het idee om die hypothetische “missing link” tussen aap en mens ook daadwerkelijk te vinden. Aangespoord door Haeckel beproefde hij vanaf 1890 zijn geluk in Nederlands Oost Indië. Het was zoeken naar een speld in een hooiberg. Maar op Java had Dubois het onvoorstelbare geluk om een schedel, een kies en een dijbeen op te graven, die een mix van aapachtige en menselijke kenmerken vertoonden. Hij had zijn overgangsvorm gevonden.

Hoewel Dubois in zijn tijd veel tegenspraak kreeg – net als Darwin – is het materiaal dat hij vond deel van het bewijs dat de mens en aap met elkaar verbonden zijn. Veel natuurhistorische musea in de wereld vertellen dit verhaal aan de hand van reproducties van die schedel, het dijbeen en de kies van “Pithecanthropus”, Homo erectus, de rechtopgaande mens. Maar Naturalis beheert misschien wel de grootste schat in de evolutietheorie: de originele vondsten van Dubois. Dubois’ Homo erectus is de Mona Lisa van de natuurhistorie. Bovendien is daar recent nog een vierde schat aan toegevoegd: een schelp die Dubois heeft meegenomen waar opvallend daadkrachtig een patroon in gekrast is. Onderzoek wijst uit dat dit ook door Homo erectus gemaakt moet zijn, waarmee de oudst bekende gravering werd vervroegd van 100.000 jaar naar een half miljoen jaar geleden.

 Sinds Dubois hebben talloze vondsten de evolutie van de mens in veel meer detail in beeld gebracht. Onze geschiedenis is al lang niet meer de spreekwoordelijke lineaire sprong van aap via de spreekwoordelijke missing link naar de mens; het is nu een volwassen, wild vertakkende stamboom, die een complex en divers verhaal vertelt dat zich over miljoenen jaren in Afrika, Azië en Europa afspeelde.

Tekst: Anne Schulp, Naturalis